پیشگیری از مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی چیست؟
درمان مسمومیت غذایی در منزل : مسمومیت غذایی (که به آن بیماری منتقله از غذا نیز گفته میشود) به واسطه خوردن یا نوشیدن مواد غذایی حاوی میکروبهای مضر (باکتری، ویروس یا انگل) ایجاد میشود. گاهی اوقات، باکتریها سمومی را از خود ترشح میکنند و همین سم باعث بروز مشکلات میگردد.
علائم مسمومیت غذایی کدامند؟
علائم مسمومیت غذایی ممکن است چند ساعت یا چند روز پس از خوردن یا نوشیدن غذای آلوده شروع شوند. این مدت بستگی به علت مسبب مسمومیت غذایی و همچنین میزان مصرف شده از غذا یا نوشیدنی آلوده دارد. این علائم عبارتند از:
- درد در ناحیه شکم
- اسهال
- تب
- کاهش اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
- ضعف و خستگی
از گروهی که یک غذا یا نوشیدنی آلوده را خورده یا نوشیدهاند، ممکن است فقط یک نفر یا همه آنها به مسمومیت غذایی دچار شوند. این مسأله به میزان میکروب یا سم موجود در غذای مصرفی و همچنین میزان حساسیت افرد به آن دارد.
علائم مسمومیت غذایی ناشی از ماهی کدامند؟
اولین علائم مسمومیت سیگواتر (نوعی ناخوشی منتقله از غذا متعاقب خوردن برخی از انواع ماهی) عبارتند از دل پیچه، حالت تهوع، استفراغ و اسهال. پس از مدتی علائم پیشرفت کرده و شامل سردرد، درد ماهیچه، خارش پوست، بیحس شدن یا حس سوزن سوزن شدن میباشد. فرد توانایی خود در احساس و تشخیص گرما و سرما را از دست میدهد. برای مثال، جسم سرد را کاملاً داغ احساس میکند. علائم مربوط به مسمومیت اسکومبروید (نوعی ناخوشی منتقله از غذا متعاقب خوردن برخی از انواع ماهی) معمولاً 20 تا 30 دقیقه پس از خوردن ماهی آلوده ایجاد میشوند. این علائم عبارتند از قرمز شدن صورت، حالت تهوع، استفراغ، کهیر و درد در ناحیه شکم. این علائم شبیه به برخی واکنشهای آلرژیک هستند. اما بروز مسمومیت اسکومبروید به معنای حساسیت به خوردن ماهی نیست.
چه غذاهایی معمولاً باعث بروز مسمومیت غذایی میشوند؟
مواد غذایی که عمدتاً باعث بروز مسمومیت غذایی میشوند، عبارتند از گوشت یا مرغ خام یا نیم پز، محصولات لبنی پاستوریزه نشده، سخت پوستان دریایی خام، میوه یا سبزی شسته نشده. مسمومیت غذایی در پیک نیکها یا رستورانها شایعتر است، چون برخی مواد غذایی (مثل مایونز داخل سالاد سیب زمینی) برای مدتی طولانی خارج از یخچال نگهداری میشوند.
مسمومیت غذایی ناشی از ماهی چگونه عارض می شود؟
دو شیوه برای مسمومیت غذایی ناشی از ماهی وجود دارد:
- مسمومیت سیگواترا: این مسمومیت زمانی رخ می دهد که یک ماهی متعلق به آبهای استوایی و گرم را میخورید که از یک ماده غذایی سمی خاص تغذیه کرده است. این سم با پختن یا منجمد کردن ماهی از بین نمیرود.
- مسمومیت اسکومبروید: زمانی که برخی ماهیها پس از صید در محیط بسیار گرم قرار میگیرند، مادهای به نام هیستامین در بدن آنها تولید میشود. هیستامین نوعی ماده شیمیایی است که وقتی عفونتی به بخشی از بدن حمله میکند، به سیستم ایمنی بدن هشدار میدهد. اگر ماهی را مصرف کنید که پس از صید به طور کامل سرد نشده است، بدن شما به نوعی واکنش نشان میدهد که گویی هیستامین در بدن خودتان ترشح شده است.
چه کسانی بیشتر در معرض مسمومیت غذایی قرار دارند؟
کودکان و افراد مسن بیشتر در معرض مسمومیت غذایی قرار دارند. برخی افراد با مشخصههای ذیل هم در خطر بیشتری قرار دارند:
- اگر فرد به یک بیماری مزمن دچار باشد مثل دیابت یا بیماری کلیه
- خانمهای باردار
- افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف است. معمولاً سیستم ایمنی بدن به واسطه داروهای پس از پیوند عضو، داروهای شیمی درمانی خاص یا عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، ضعیف میشود.
همچنین باید به افرادی اشاره کنیم که اخیراً به کشورهای فقیر سفر کردهاند، جاهایی که بیشتر در معرض میکروبهایی قرار می گیرند که مسبب مسمومیت غذایی اند.
اگر به مسمومیت غذایی دچار شدیم، چه کنیم؟
معمولاً مسمومیتهای غذایی خفیف بوده و پس از چند روز برطرف میشوند. در این زمان باید مراقب باشید که بدن دچار کم آبی نشود. کم آبی یعنی کاهش مایعات و الکترولیتها (مواد مغذی و مواد معدنی) در بدن.
تا زمانی که اسهال و استفراغ برطرف نشدهاند از خوردن غذاهای جامد و محصولات لبنی خودداری کنید. زمانی که بهبودی حاصل شد، در خوردن و آشامیدن آزاد هستید. غذاهای سبک بخورید؛ مثل کراکر، نان تست و موز. از خوردن غذاهای پرادویه، سرخ شده، محصولات لبنی، غذاهای چرب و شیرین پرهیز کنید. مایعات فراوان بنوشید اما از نوشیدن شیر و نوشابههای کافئیندار بپرهیزید. نوشابههای ورزشی در درمان اسهال جایی ندارند و به منظور پیش گیری از کم آب شدن بدن، الکترولیتهای بدن (نمک و مواد معدنی) را به خوبی تصحیح نمی کنند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در موارد ذیل به پزشک مراجعه کنید:
- اسهال شدید که بیش از 3 روز طول کشیده است.
- استفراغ مکرر که بیش از 2 روز طول کشیده است.
- مشاهده خون در مدفوع.
- اگر داروهای ادرار آور (مثلاً جهت فشار خون) مصرف میکنید و مبتلا به اسهال، تهوع یا استفراغ شدهاید.
- تب بالاتر از 38°C.
در موارد ذیل فوراً به بخش اورژانس مراجعه کنید:
- اگر مدفوع سیاهرنگ یا قهوهای مایل به سیاه است و یا اگر در مدفوع خون مشاهده کردهاید.
- اگر خون استفراغ کردهاید.
- بروز مشکلات تنفسی.
- درد یا گرفتگی شدید در ناحیه شکم.
- دو بینی یا عدم توانایی حرکت دادن بخشهایی از بدن.
- اگر علائم کم آبی شدید بدن در شما ظاهر شده است.
- اگر مشکل بلع دارید.
- اگر احساس میکنید، قلبتان به شدت میتپد.
- اگر با خوردن قارچ یا سخت پوستان دریایی مبتلا به مسمومیت شدهاید.
مسمومیت غذایی با ماهی را چگونه درمان میکنند؟
مسمومیت سیگواترا را با داروهایی درمان میکنند که به کاهش علائم کمک مینمایند. هیچ دارویی برای درمان مسمومیت سیگواترا وجود ندارد. علائم این مسمومیت با گذشت زمان بهبود مییابند. مسمومیت اسکومبروید را با داروهای آنتی هیستامین درمان میکنند. داروی آنتی هیستامین میتواند مسیر فعالیت هیستامین موجود در خون را مسدود کند. ارسال دارو در منزل، یکی از خدمات هوشمند همراز است که میتواند سلامت شما را تضمین کند. مصرف به موقع و صحیح داروها، برای همه بیماران، حتی بیماران عادی و غیر اورژانسی، بسیار مهم و حیاتی است. دسترسی به موقع به داروها نیز ضروری است و عدم دسترسی به دارو، میتواند خطر جدی برای بیمار به دنبال داشته باشد.ممکن است بیمار به داروخانه دسترسی نداشته باشد یا داروی مورد نیازش تمام شده باشد و اطرافیان او نیز به دلایلی، نتوانند دارو را تهیه کنند. در این صورت، همراز میتواند به شما کمک کند. کادر خدمات درمان همراز با استفاده از سیستم هوشمند خود، ارسال دارو های کمیاب مورد نیاز شما را با کمترین هزینه و در سریعترین زمان، به دست شما میرساند. شما دیگر نیازی به مراجعه به داروخانه در شلوغی شهر ندارید و میتوانید در هر نقطه از کشور، از خدمات همراز بهرهمند شوید.
بیماری تا چه مدت طول خواهد کشید؟
علائم مسمومیت سیگواترا به مدت 1 تا 2 هفته طول میکشند. طول دوره بستگی به میزان سم دارد که وارد بدن شده است. این علائم ممکن است هر زمان دیگر که یک ماهی آلوده بخورید، عود کنند.
علائم مسمومیت اسکومبروید معمولاً طی 24 ساعت یا کمتر برطرف میشوند. هر زمان با خوردن ماهیهایی که به طور صحیح منجمد نشده باشند، این علائم می توانند عود کنند.
مسمومیتهای سیگواترا و اسکومبروید به ندرت منجر به مرگ میشوند.
چگونه دریابیم که مبتلا به کم آبی شدهایم؟
علائم کم آبی بدن عبارتند از:
- ادرار تیرهتر از حد معمول که مقدار آن بسیار کم است یا این که کلاً ادرار تولید نمیشود
- خشک شدن دهان
- خواب آلودگی یا خستگی
- تشنگی شدید
- سردرد
- گیجی و سراسیمگی
- سرگیجه و عدم تعادل
- هنگام گریه کردن، از چشم اشک نمیآید
برای درمان کم آبی خفیف، لازم است آب را جرعه جرعه بنوشید. خوردن سوپهای رقیق یا آبمیوههای مخلوط شده با آب نیز مفید هستند. در این زمان از نوشیدن قهوه، چای و سایر نوشابههای کافئین دار پرهیز کنید. این نوشابهها وضعیت کم آبی بدن را وخیمتر میکنند. به کودکان مبتلا به کم آبی خفیف، آب و یا محلول (سرم) خوراکی تأمین کننده آب بدن (ORS) بدهید. پودر ORS حاوی مخلوطی از نمک، شکر، پتاسیم و سایر مواد مغذی بوده و به جایگزین شدن مایعات از دست رفته بدن کمک میکند. پودر ORS در اغلب داروخانه ها موجود است.
اگر کم آبی بدن بسیار شدید باشد، لازم است که فرد در بیمارستان تحت مداوا قرار گیرد. در این زمان مایعات و الکترولیتهای لازم را به طور داخل وریدی (تزریقی) برای بیمار تجویز میکنند. اعزام پزشک در کلیه مناطق شرق، غرب، شمال، جنوب و مرکز تهران، کمتر از یک ساعت با تجهیزات، توسط مرکز خدمت درمان همراز انجام میشود. خدمات ارائه شده شامل سرم تراپی، تزریقات، نصب سوند معده و سوند مثانه (فولی) میباشد. شما میتوانید از خدمات درمان در منزل همراز استفاده کنید تا نیروهای ما زیر یک ساعت به محل شما اعزام شوند. شمارههای تماس جهت اعزام پزشک:
آیا مسمومیت غذایی خطرناک است؟
بله ممکن است خطرناک باشد. برخی انواع مسمومیتهای غذایی و کم آبی ناشی از آنها میتوانند خطرناک باشند. مسمومیت غذایی ایجاد شده با باکتری لیستریا برای جنین خانمهای باردار بسیار خطرناک است. مسمومیت غذایی برای مادر خفیف است اما میتواند منجر به سقط جنین، زایمان زودرس، زایمان نوزاد مرده و یا مشکلات رشد در جنین گردد. مشکلات ناشی از باکتری لیستریا در افرادی که سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف باشد، بسیار جدی و خطرناک است. مسمومیت غذایی ناشی از باکتری به نام Escherichia coli (E.coli) هم ممکن است منجر به سندروم همولیتیک یورمیک (HUS) گردد. این سندروم می تواند باعث نقص کارکرد کلیه گردد، به ویژه در افرادی که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف باشد.
پیش گیری
چگونه میتوان از مسمومیت غذایی پیش گیری کرد؟
با رعایت چند مورد ساده میتوانید از مسمومیت غذایی پیش گیری کنید:
- میوهها و سبزیجات را کاملاً بشویید.
- پیشخوان آشپزخانه، تخته گوشت خرد کنی، چاقو و سایر ابزار آشپزی را کاملاً تمیز کنید و سپس مواد غذایی را بر روی آنها قرار دهید.
- دستها و ظروف را به طور مرتب بشویید.
- گوشت خام و پخته را داخل یک ظرف قرار ندهید.
- از چاقویی که برای خرد کردن مرغ خام استفاده کردهاید، برای خرد کردن سایر مواد غذایی که قرار نیست پخته شوند، استفاده نکنید.
- گوشت را کاملاً بپزید. گوشت گاو باید تا دمای حداقل 70°C، مرغ و سایر ماکیان تا دمای حداقل 82°C و ماهی تا دمای 60°C پخته شود. برای اطمینان میتوانید از یک دماسنج مخصوص گوشت استفاده کنید.
- هرگز از مواد غذایی بسته بندی شده تاریخ گذشته استفاده نکنید.
- محتویات قوطیهای کنسرو را که برآمده یا فرورفته هستند، مصرف نکنید.
- اگر قرار نیست باقیمانده غذا را در مدت 4 ساعت آینده مصرف کنید، آن را داخل یخچال قرار دهید.
- هرگز قارچهای وحشی را نخورید.
- اگر باردار هستید یا سیستم ایمنی بدن شما ضعیف شده است، پنیرهای نرم (بدون بسته بندی و غیر پاستوریزه) را مصرف نکنید.
- زمانی که به خارج از کشور سفر میکنید، هرگز میوه یا سبزیجات خام را که با محلول میکروب کش شسته و سپس آبکشی نشدهاند، نخورید. هرگز آب فیلتر نشده یا نجوشیده ننوشید.
- در رستورانها یا گردهماییهای اجتماعی، از مصرف غذاهایی که به مدت طولانی خارج از یخچال بودهاند، پرهیز کنید.
چگونه میتوان از مسمومیت با ماهی پیش گیری کرد؟
برای پیش گیری از مسمومیت سیگواترا از ماهیهایی که معمولاً اینگونه مسمومیتها را ایجاد میکنند، مصرف نکنید؛ برای مثال ماهی عنبر، گروپر، اسنپر، ماهی خاویار، کینگ ماکرل، باراکودا و مارماهی. معمولاً سم در اندامهای داخلی ماهی تجمع میکند، بنابراین هرگز از این اندامها نخورید. برای پیش گیری از مسمومیت اسکومبروید؛ هرگز ماهی که به طور صحیح منجمد نشده، استفاده نکنید. به ویژه در مورد ماهیهایی همچون تن، ساردین، ماکرل، ماهی ـ ماهی (یک نوع ماهی اقیانوس آرام) یا ماهی کولی باید دقت بیشتری داشته باشید.
پزشکان عمومی همراز، متخصصان مراقبتهای اولیه هستند که با طیف گستردهای از بیماریها و مشکلات پزشکی آشنا هستند. آنها میتوانند مشکلات پزشکی را تشخیص دهند و درمان مناسب را ارائه دهند. اگر بیمار به مراقبتهای تخصصی نیاز داشته باشد، پزشک عمومی او را به پزشک متخصص ارجاع میدهد.
سوالاتی که لازم است از پزشک خود بپرسید:
- چگونه بفهمیم علائم ایجاد شده ناشی از مسمومیت غذایی است؟
- آیا دارویی برای پیش گیری از مسمومیت غذایی وجود دارد؟
- آیا مسمومیت غذایی خطرناک است؟ چه زمان باید با پزشک تماس گرفت؟
- تفاوت بین مسمومیت غذایی با سایر اختلالات دستگاه گوارش چیست؟
- بهبودی کامل از مسمومیت غذایی چقدر طول میکشد؟
- آیا به غذا آلرژی دارم؟