همه چیز درباره بیماری ترومبوز
بیماری ترومبوز یا لخته شدن خون در رگها یکی از شایعترین مشکلات پزشکی است که میتواند زندگی افراد را به طور جدی تهدید کند. این وضعیت زمانی رخ میدهد که خون در رگها یا قلب لخته شده و جریان را مختل میکند. مشکل ترومبوز عامل اصلی بسیاری از مرگهای ناگهانی است و میتواند باعث مشکلات خطرناکی مثل سکته مغزی، حمله قلبی یا آمبولی ریوی شود. به همین دلیل آشنایی با علائم و درمان ترومبوز در سریعترین حالت ممکن اهمیت زیادی دارد. با درمان به موقع بیماری ترومبوز میتوان جلوی فاجعه را گرفت. علائم آن بسته به محل لخته متفاوت است. تورم، درد شدید، تغییر رنگ پوست، تنگی نفس یا درد قفسه سینه از جمله علائم شایع آمبولی هستند. برای درمان معمولا داروهای ضد انعقاد تجویز میکنند که جلوی بزرگتر شدن لخته را میگیرد. برای موارد اورژانسی نیز داروهای حلکننده لخته یا جراحی پیشنهاد میشود.
در ادامه با ما همراه باشید تا با ماهیت علائم و درمان بیماری ترومبوز، ترومبوز ورید عمقی آشنا شویم و ببینیم خطر آمبولی تا چند روز بعد از عمل است.
بیماری ترومبوز چیست؟
همانطور که در مقدمه این مقاله خواندید ترومبوز یعنی تشکیل لخته خون در رگهای خونی یا حفرههای قلب. این لخته جریان خون را مسدود میکند یا حرکت کرده و به دیگر نقاط بدن میرود این وضع را با نام آمبولی هم میشناسند. بدن در حالت عادی می تواند جلوی لخته شدن خون را بگیرد ولی وقتی این مکانیزم کار نمیکند آمبولی اتفاق میافتد. این عارضه محدودیت سنی ندارد و در هر سنی میتواند اتفاق بیفتد ولی در سنین بالا میتواند خطرناکتر باشد و منجر به آسیبهای دائمی به اندامهای بدن شود. وقتی این لخته به ریهها یا مغز و قلب برسد شرایط اورژانسی میشود و باید حتما برای درمان به مراکز درمانی مراجعه شود.
برای استفاده از خدمات پزشکی و پرستاری حرفه ای در خانه با مرکز درمان در منزل همراز تماس بگیرید تا در کمترین زمان ممکن بهترین پزشکان و متخصصان به منزل شما اعزام شوند. ۰۹۱۲۳۰۳۹۳۱۶ – ۰۲۱۲۲۶۸۹۳۹۸
علائم بیماری ترومبوز
بسته به اینکه ترومبوز یا آمبولی در کدام قسمت بدن اتفاق بیفتد علائم آن میتواند متفاوت باشد. حتی گاهی در بعضی موارد بدون هیچ علائم خاصی کار فرد به بیمارستان میکشد. در ادامه میتوانید علائم ترومبوز را ببینید:
| ناحیه بدن | علائم شایع | توضیحات اضافی |
| پاها یا بازوها (وریدی) | تورم ناگهانی، درد شدید، احساس سنگینی، تغییر رنگ پوست به قرمز یا آبی | درد اغلب هنگام راه رفتن تشدید میشود و پوست ممکن است گرمتر از نواحی دیگر باشد. |
| ریهها (آمبولی ریوی) | تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه، سرفه خونی، تپش قلب | این علائم نیاز به مراقبت سریع پزشکی دارند و میتوانند خطرناک باشند |
| مغز (سکته مغزی) | ضعف یک طرف بدن، اختلال در گفتار، گیجی، افتادگی صورت | این علائم ممکن است موقتی یا دائمی باشند ولی سریع پیشرفت میکنند و وخیم میشوند |
| قلب (حمله قلبی) | درد همراه با فشار در قفسه سینه، تنگی نفس، عرق سرد، حالت تهوع | در این شرایط درد به بازو، گردن و فک پخش میشود |
| شکم (ایسکمی مزانتریک) | درد شدید شکم، اسهال خونی، نفخ، تب | اغلب پس از غذا خوردن تشدید میشود و میتواند باعث شوک شود |
در صورت نیاز برای دسترسی به پزشک در خانه می توانید از خدمات اعزام پزشک در خانه همراز استفاده کنید. ۰۹۱۲۳۰۳۹۳۱۶ – ۰۲۱۲۲۶۸۹۳۹۸
دلایل بیماری ترومبوز
ترومبوز میتواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد و میتواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و پزشکی باشد. شایعترین دلایل آمبولی عبارتند از:
- کمتحرکی شدید: شاید عجیب به نظر برسد ولی کمتحرکی شدید یکی از دلایل ابتلا به ترومبوز است. سفرهای طولانی هوایی یا بستریهای طولانی در بیمارستان باعث میشوند جریان خون در رگها کند شود. این حرکت کُند باعث به هم چسبیدن سلولهای خونی به هم شده و لخته تشکیل میشود.
- جراحی یا آسیبدیدگی: جراحیهای بزرگ مخصوصا در لگن یا پاها میتواند به دیوارههای عروق آسیب برساند و باعث انعقاد خون شود. این اتفاق در اثر تصادف و شکستگی هم پیش میآید. بدن برای ترمیم زخمهای باز لختههای بیشتری تولید میکند که گاهی از کنترل خارج شده و جریان خون را مختل میکنند.
- بارداری: در دوران بارداری، فشار بر رگهای لگن بیشتر میشود و سطح هورمون استروژن بالا میرود که خود یک دلیل انعقاد بیشتر خون در این دوران است. این خطر تا شش هفته بعد از زایمان هم زنان باردار را تهدید میکند. مصرف داروهای ضدبارداری یا هورموندرمانی هم اثر انعقاد را بیشتر میکند.
- سیگار کشیدن و چاقی: سیگار کشیدن به دیواره عروق آسیب میزند و جریان خون را کُند میکند. چاقی هم فشار زیادی به رگها وارد میکند. این دو عامل میتوانند خطر ترومبوز را تا چند برابر بیشتر کنند.
- بیماریهای زمینهای: بیماریهای مزمن و زمینهای مثل سرطان، نارسایی قلبی، بیماریهای التهابی روده یا اختلالات انعقادی ارثی میتوانند باعث بیشتر شدن احتمال انعقاد خون شوند. مثلا سرطان باعث بالا رفتن فاکتورهای انعقادی داخل خون میشود و شیمیدرمانی هم اثر آن را شدیدتر میکند.
- سن و سابقه خانوادگی: با افزایش سن عروق سفتتر میشوند و آسیب به رگها و در نتیجه آمبولی بیشتر میشود. سوابق خانوادگی و عوامل ژنتیکی هم روی ابتلا به این عارضه تاثیر دارند.
برای استفاده از کمک یک پرستار حرفه ای برای نگهداری از بیماران مستعد آمبولی سری به صفحه اعزام پرستار در منزل همراز بزنید. ۰۹۱۲۳۰۳۹۳۱۶ – ۰۲۱۲۲۶۸۹۳۹۸
انواع بیماری ترومبوز
ترومبوز به دو نوع اصلی وریدی و شریانی تقسیم میشود. هر یک از این انواع ویژگیها، عوارض و روشهای درمانی خاص خود را دارند که بسته به محل تشکیل لخته و شدت آن متفاوت است. در ادامه مفصلتر به تعریف انواع ترومبوز میپردازیم:
ترومبوز وریدی عمقی
ترومبوز وریدی عمقی (DVT) شایعترین شکل ترومبوز وریدی است و در رگهای عمقی پاها، رانها یا بازوها رخ میدهد. این وضعیت گاهی بدون علائم واضح اتفاق میافتد و همین میتواند خطرناک باشد چون بیمار تا زمان ظهور علائم جدی و شدید متوجه آن نمیشود. ولی علائم شایع آن تورم ناگهانی در محدوده آسیب، درد شدید موقع راه رفتن، گرمی پوست و تغییر رنگ پوست به آبی و قرمز است.
این نوع آمبولی از این جهت خطرناک است که میتواند از دیواره رگ جدا شده و به جاهایی مثل ریه برود و باعث آمبولی ریه شود که کشنده است. بیتحرکی طولانی مدت، جراحیهای بزرگ مخصوصا در لگن یا پاها، بارداری، سرطان و اختلالات انعقادی ارثی از دلایل این نوع ترومبوز وریدی هستند. برای درمان این نوع ترومبوز از داروهای ضد انعقادی مثل هپارین یا وارفارین استفاده میکنند که جلوی لخته شدن خون را میگیرد و اجازه میدهد بدن به تدریج لخته را حل کند. گاهی هم از جورابهای فشاری استفاده میکنند. این نوع ترومبوز اگر درمان نشود به سندروم پس از فلبیت منجر میشود که تورم مزمن، درد شدید و زخمهای پوستی در ناحیه آسیبدیده از عوارض آن است.
بیماری ترومبوز شریانی
ترومبوز شریانی در شریانهای اصلی که وظیفه اکسیژنرسانی به اندامها و بافتهای بدن را به عهده دارند ایجاد میشود. از آنجا که این نوع آمبولی جریان خون به اندامهای حیاتی مثل قلب یا مغز را مختل یا قطع میکند خیلی خطرناک است و میتواند باعث حمله قلبی یا سکته مغزی شود. علائم ترومبوز شریانی شامل موارد زیر میشود:
- درد شدید و ناگهانی
- پریدن رنگ پوست در ناحیه آسیبدیده
- احساس سرمای شدید
- ضعف عضلانی
- بیحسی
- از کار افتادن ناحیه آسیب دیده
برای در ترومبوز کرونری، بیمار درد همراه با فشار در قفسه سینه، تنگی نفس و عرق سرد را تجربه میکند. فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، سیگار کشیدن و بیماریهای قلب عروقی باعث تشدید این نوع ترومبوز میشوند. برای درمان باید سریع از داروهای ترومبولیتیک یا حلکننده لخته استفاده شود. در بعضی موارد شدید هم باید حتما لخته را با جراحی خارج کنند. در صورتی که درمان سریع انجام نشود بیمار دچار نکروز بافتی شده و ممکن است آن عضو را کامل از دست بدهد.
نحوه تشخیص بیماری ترومبوز
برای تشخیص دقیق ترومبوز علاوه بر آشنایی با علائم و نشانهها باید تاریخچه پزشکی بیمار دقیق بررسی شده و بعضی آزمایشها انجام شود. در معاینه فیزیکی اولیه پزشک احتمال جراحی در چند وقت اخیر یا بیماریهای زمینهای را بررسی میکند. بعد نواحی مشکوک را برای علائمی مثل تورم، تغییر رنگ پوست یا گرمی شدید چک میکند. در ادامه برای تایید وجود لخته خون به سراغ آزمایشهای تشخیصی میرود. در ادامه بعضی از موثرترین آزمایشهای تشخیص ترومبوز را بررسی میکنیم:
روش سونوگرافی داپلر
سونوگرافی داپلر یک روش غیرتهاجمی و بسیار مؤثر برای تشخیص ترومبوز وریدی عمقی است به خصوص اگر در پاها اتفاق افتاده باشد. دستگاه سونوگرافی داپلر میتواند لخته را به صورت مستقیم نشان دهد و همچنین تشخیص میدهد که جریان خون در ناحیه آسیب دیده در آن ناحیه کم یا متوقف شده. این روش به دلیل دقت بالا، سرعت انجام و عدم نیاز به تابش اشعه، به عنوان اولین انتخاب برای تشخیص ترومبوز وریدی عمقی در نظر گرفته میشود.
آزمایش خون
یک روش دیگر برای تشخیص ترومبوز آزمایش خون است. یکی از رایجترین آزمایشها تست D-dimer است که سطح موادی که در بدن برای تجزیه لخته خون آزاد میشود را نشان میدهد. اگر سطح D-dimer بالا باشد یعنی در بدن لخته خون وجود دارد که بدن سعی در مقابله دارد. ولی این آزمایش به تنهایی کافی نیست و گاهی التهاب و عفونت شدید هم سطح این فاکتور را بالا میبرد. آزمایشهای انعقادی مثل بررسی فاکتور V لیدن هم میتواند در تشخیص کمک کند.
تصویربرداری
وقتی مشکل بیمار پیچیده است یا سونوگرافی داپلر نتایج را درست نشان نمیدهد از روشهای تصویربرداری پیشرفته مثل سیتیاسکن یا امآرآی برای تشخیص استفاده میکنند. سیتیاسکن آمبولی ریه را سریع نشان میدهد. امآرآی تصاویر دقیقتری از عروق و بافتهای اطراف نشان میدهد و برای تشخیص ترومبوز در نواحی مثل شکل و مغز مفید است. در روش ونوگرافی هم یک ماده حاجب به رگها تزریق میکنند و بعد با اشعه ایکس تصویربرداری میکنند. این روش خیلی رایج نیست ولی در بعضی موارد میتواند اطلاعات خوبی به پزشک بدهد.
روشهای درمان بیماری ترومبوز
برای درمان بیماری ترومبوز راههای مختلفی وجود دارد. اینکه کدام روش درمان ترومبوز انتخاب شود به محل آمبولی، شدت آن و وضعیت سلامت جسمی بیمار بستگی دارد. هدف اصلی تمام این روشها جلوگیری از بزرگ شدن لخته و کاهش خطر آمبولی و بازگرداندن جریان خون به حالت طبیعی است. در جدول زیر میتوانید روشهای درمان بیماری آمبولی را ببینید:
| روش درمان | توضیحات | عوارض احتمالی |
| داروهای ضد انعقاد (رقیقکننده خون) | این داروها مانند هپارین، وارفارین یا ریواروکسابان از بزرگ شدن لخته و تشکیل لختههای جدید جلوگیری میکنند. بیمار معمولا باید چند ماه یا بیشتر از آن استفاده کند. | خونریزی (مانند خونریزی گوارشی یا بینی)، کبودی |
| داروهای ترومبولیتیک (حلکننده لخته) | این داروها برای حل سریع لخته در موارد اورژانسی مانند آمبولی ریوی یا سکته استفاده میشوند. به صورت تزریقی یا وریدی تجویز میشوند. | خونریزی شدید، بهویژه در مغز |
| جراحی (ترومبکتومی) | در این روش، لخته با استفاده از ابزارهای جراحی یا کاتتر به صورت مستقیم از عروق خارج میشود. برای لختههای بزرگ یا مقاوم به دارو مناسب است. | عفونت، آسیب به عروق |
| جورابهای فشاری | این جورابها برای بهبود جریان خون در پاها و کاهش تورم در بیماران مبتلا به DVT استفاده میشوند. باید به طور منظم پوشیده شوند. | ناراحتی پوستی، حساسیت |
| فیلتر وریدی | در مواردی که خطر آمبولی بالا است و بیمار نمیتواند داروهای ضد انعقاد مصرف کند، فیلتری در ورید اجوف تحتانی قرار داده میشود تا از حرکت لخته به ریه جلوگیری کند. | جابهجایی فیلتر، انسداد |
برای استفاده از خدمت فیزیوتراپی در خانه سری به صفحه فیزیوتراپی در منزل همراز بزنید. ۰۹۱۲۳۰۳۹۳۱۶ – ۰۲۱۲۲۶۸۹۳۹۸
افراد مستعد آمبولی
افراد مستعد بیماری ترومبوز معمولا چند عامل خطر دارند که احتمال لخته شدن خون را بالا میبرند.
- افراد بالای ۶۰ سال: با افزایش سن رگها دیگر مثل جوانی منعطف نیستند و جریان خون کندتر میشود. این کند شدن حرکت خون باعث تشکیل لخته میشود. افراد بالای 60 سال باید مدام از لحاظ سلامت عروق بررسی شوند.
- بیماران مبتلا به سرطان: تومورهای سرطانی میتوانند باعث تشدید تولید فاکتورهای انعقادی در خون شوند. خطر ترومبوز در این بیماران بالاست.
- زنان باردار: تغییرات هورمونی در دوران بارداری، بهویژه افزایش سطح استروژن، و فشار فیزیکی بر رگهای لگن، خطر ترومبوز را افزایش میدهد. این خطر تا شش هفته پس از زایمان نیز ادامه دارد.
- سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی ترومبوز یا اختلالات ژنتیکی مانند فاکتور V لیدن دارند، به دلیل نقص در سیستم انعقادی، بیشتر در معرض تشکیل لخته هستند و نیاز به نظارت دقیق دارند.
- افراد کمتحرک: بیحرکتی طولانیمدت، مانند نشستن طولانی در محل کار یا بستری شدن در بیمارستان، جریان خون را کند میکند و خطر بیماری ترومبوز وریدی عمقی را افزایش میدهد.
- افراد چاق: چاقی فشار اضافی بر وریدهای لگن و پاها وارد میکند و التهاب مزمن ایجاد میکند که به تشکیل لخته کمک میکند. کاهش وزن میتواند این خطر را به طور قابلتوجهی کاهش دهد.
- افراد سیگاری: نیکوتین موجود در سیگار به دیواره عروق آسیب میرساند و فرآیند انعقاد خون را فعالتر میکند، که خطر ترومبوز را بهویژه در شریانها افزایش میدهد. ترک سیگار برای این افراد ضروری است.
راههای پیشگیری از آمبولی
برای پیشگیری از ترومبوز باید هم سبک زندگی را تغییر داد و هم در صورت نیاز درمانهای بالینی را پیگیری کرد. در ادامه به بعضی از روشها و راههایی که جلوی بروز ترومبوز را میگیرد اشاره میکنیم:
- حرکت منظم: پیادهروی روزانه حداقل ۳۰ دقیقه جریان خون را بهبود میبخشد و از تجمع خون در پاها جلوگیری میکند.
- رژیم غذایی سالم: مصرف میوه، سبزیجات و فیبر هم وزن را کم میکند و هم فشار را روی عروق کاهش میدهد. در نتیجه خطر بیماری ترومبوز شریانی هم کم میشود.
- ترک سیگار: سیگار به عروق آسیب میرساند و این آسیب منجر به بیماری ترومبوز میشود. ترک آن ریسک ابتلا را کم کرده و سلامت قلب را بالا میبرد.
- کنترل فشار خون و کلسترول: مدیریت فشار خون و کلسترول با دارو و رژیم آسیبهای عروقی و ترومبوز را کم میکند.
- حرکت در سفرهای طولانی: در سفرهایی که بیشتر از 4 ساعت طول میکشند بهتر است هر ساعت کمی قدم بزنید یا پاها را حرکت دهید تا جریان خون بهتر شود.
- جورابهای فشاری: این جورابها جریان خون را در پاها بهبود میبخشند و از تورم و لخته جلوگیری میکنند و در شرایط ضروری مثل بعد از جراحیهای سنگین باید استفاده شوند.
خطر آمبولی تا چند روز بعد از عمل ممکن است؟
خطر آمبولی پس از جراحی مخصوصا جراحیهای لگن یا ارتوپدی تا چند هفته ادامه دارد. ولی بیشترین ریسک در یک تا دو هفته بعد از عمل است. چون در این زمان التهاب ناشی از جراحی و بیحرکتی دست به دست هم میدهند و احتمال بیماری ترومبوز را بالا میبرند. عواملی مانند نوع جراحی، سن بیمار و وجود بیماریهای زمینهای میتوانند خطر آمبولی را بالا میبرد. در این دوره بیمار یا پرستار و خانواده باید علائم آمبولی را به دقت بررسی کنند و داروهای ضد انعقادی تجویز شده را مطابق دستور پزشک مصرف کنند. جورابهای فشار هم حتما بعد از عمل باید استفاده شوند تا خطر لخته شدن خون کم شود.
پایانبندی درباره بیماری ترومبوز
بیماری ترومبوز یک بیماری جدی اما قابل پیشگیری و درمان است. آگاهی از علائم بیماری، عوامل خطر و روشهای تشخیص و درمان میتواند جلوی اتفاقات جبرانناپذیر را بگیرد. روشهای درمانی این عارضه روی جلوگیری از بزرگ شدن لخته و حل کردن آن است. تحرک منظم، رژیم غذایی خوب و ترک سیگار میتواند جلوی ابتلا به ترومبوز را بگیرد. برای بهره مندی از خدمات درمان و پزشکی مثل تزریقات و سرمتراپی در محیط امن و آرام خانه با کیفیت سطح بالا با مرکز درمان در منزل همراز تماس بگیرید. ۰۹۱۲۳۰۳۹۳۱۶ – ۰۲۱۲۲۶۸۹۳۹۸
سوالات متداول
آیا احتمال ترومبوز در بارداری وجود دارد؟
بله در زمان بارداری فشار روی رگهای لگن و پاها زیاد میشود و احتمال ترومبوز وجود دارد.
آیا احتمال تکرار آمبولی وجود دارد؟
اگر لخته شدن خون به دلیل عوامل محیطی و تصادف باشد احتمال آن کم است ولی در صورتی که به دلیل کهولت سن یا بیماریهای زمینهای باشد احتمال بوجود آمدن آن بالاست.
